Zgodnie z zapowiedzią wracamy do powieści „Pożoga”. Zofia Kossak-Szczucka opisała w niej proces likwidacji polskości na południowych kresach Rzeczypospolitej. Lata rewolucji bolszewickej były kataklizmem dziejowym, gwałtowna fala przemocy zmiotła polskie dwory, które od dwustu lat były stałym elementem krajobrazu ziem ukrainnych.

Pierwotnie artykuł miał nosić tytuł „Requiem polskim dworom”. Uznałem jednak, że prawda historyczna wymaga realistycznego języka, a nie zasłaniania brutalnych faktów zwiewnym szalem melancholii.

W powieści Zofii Kossak-Szczuckiej znajduje się następujący fragment: „[…] Na parę tygodni przedtem zdarzył się wypadek równie nieoczekiwany, jak niewiarygodny. Pawia, zwanego „starym hrabią”, zjadły świnie. Dla niepojętej przyczyny, zamiast na zwykłym swym miejscu, na starym modrzewiu, obojętny jak zawsze, zapatrzony w słońce – usiadł na parkanie w obrębie chlewów i budynków gospodarskich. Chodzące w zagrodzeniu świnie schwyciły go znienacka za ogon, zwieszający się jak snop najcudniejszych kwiatów, ściągnęły w gnojówkę i zagryzły, zanim zdołano nadbiec na ratunek.

Płakałam, zobaczywszy później jego królewskie pióra staplane w błocie, ale nie pamiętam czy potrafiłam zrozumieć już wtedy wszystko, co ten fakt nam wróżył.

Zbieg okoliczności – można by powiedzieć. „Zbiegu okoliczności” nie ma i być nie może na świecie, bo najdrobniejsze wypadki nie układają się nigdy dowolnie. Wielkie rzeczy kształtują na swe podobieństwo małe. Że zaś małe szybciej idą, można, patrząc na nie, domyśleć się wielkich”.

Przywódca rewolucji bolszewickiej Włodzimierz Iljicz Lenin

Wydarzenia z lat 1917-19 były starciem dwóch cywilizacji. Zachodnioeuropejskiej, reprezentowanej przez dwory szlacheckie oraz dzikiej furii zniszczenia określanej mianem sprawiedliwości ludowej. Tysiące chłopów uczestniczących w pogromach polskich dworów, dwadzieścia lat później padnie ofiarą wielkiego głodu na Ukrainie, wywołanego przez komunistów.